پیوند مغز استخوان برای کودکان چه زمانی انجام می شود؟ چقدر در رابطه با این موضوع می دانید؟ چه مشکلاتی باعث می شوند کودک شما نیاز به پیوند مغز استخوان داشته باشد؟ شاید پیش تر از این شنیده باشید که پیوند مغز استخوان برای افرادی انجام می شود که سرطان دارند. امروزه پیوند مغز استخوان در رفع بسیاری از مشکلات و بیماری های کودکان از جمله نقص ایمنی بکار می رود. در این مطلب می خواهیم با بهره گیری از دانش متخصصین و پزشکان موسسه نقص ایمنی سپید بیشتر در این مورد صحبت کنیم.
پیوند مغز استخوان برای کودکان چیست؟
پیوند مغز استخوان برای کودکانی که مبتلا به انواع خاصی از سرطان یا نقص ایمنی هستند، تجویز می شود. هدف از انجام آن جایگزینی مغز استخوان آسیب دیده با مغز استخوان سالم است. انواع مختلفی از سلول های بنیادی سالم برای انجام پیوند مغز استخوان استفاده می شوند. پیوند مغز استخوان می تواند به روش اتولوگ، آلوژنیک و یا بند ناف انجام شود. یکی از این سه روش بر اساس وضعیت جسمی کودک انتخاب می شوند. بهترین روش را می تواند پیوند مغز استخوان با بند ناف بیان کرد، چرا که بهترین دستاوردها را به دنبال داشته است.
چرا پیوند مغز استخوان برای کودکان تجویز می شود؟
زمانی متخصص به شما پیوند مغز استخوان برای کودک را تجویز می کند که او بیماری ژنتیکی مانند نقص ایمنی داشته باشد. این بیماری های ژنتیکی به مرور موجب تخریب و آسیب سلول های بدن می شوند. به همین دلیل باید سلول های بنیادی سالم را جایگزین آنها کرد. همچنین بیمارانی که پس از شیمی درمانی، ایمنی بدن آنها به طور قابل توجهی کاهش پیدا می کند، نیاز به جایگزینی سلول های آسیب دیده با سالم دارند. به این ترتیب برای این کودکان باید برنامه درمانی منظمی را در نظر گرفت تا به بهبودی نسبی برسند.
چه بیماری هایی با پیوند مغز استخوان درمان می شوند؟
از پیوند مغز استخوان در درمان بسیاری از بیماری هایی که کودکان به آن ها مبتلا هستند استفاده می‌شود. بیماری هایی مانند:
- اختلالات نقص ایمنی
- سرطان لوسمی
- لنفوم
- نوروبلاستوما
- رابدومیوسارکوما
- تومورهای مغزی
- سرطان کلیه
- کم خونی آپلاستیک
- تالاسمی
- کم خونی دیاموند بلک فن
- سندرم هورلر یا اختلال آدرنولوکودیستروفی
- مولتیپل میلوما
- اختلالات نقص ایمنی
- سرطان خون حاد
- آدرنولوکودیتسروفی
- هموگلوبینوپاتی ها
- اختلالات سلول پلاسما
- نارسایی مغز استخوان
- آمیلوئیدوز اولیه
بیشتر بخوانید: شرایط اهدای سلول های بنیادی
انواع پیوند مغز استخوان در کودکان
انواع پیوند مغز استخوان در کودکان بر اساس منبع سلول‌های بنیادی مورد استفاده به چند دسته اصلی تقسیم می‌شود. انتخاب نوع مناسب، به نوع بیماری، وضعیت سلامت کودک و در دسترس بودن دهنده مناسب بستگی دارد. هر نوع پیوند ویژگی‌ها، مزایا و چالش‌های خاص خود را دارد:
پیوند آلوژن (Allogeneic)
در این نوع، سلول‌های بنیادی از فردی دیگر دریافت می‌شود که می‌تواند خواهر، برادر یا حتی فردی غیرخویشاوند باشد. این روش رایج‌ترین نوع در کودکان است و بیشتر در درمان بیماری‌های خونی مانند سرطان خون، تالاسمی یا نقص‌های ایمنی استفاده می‌شود.
پیوند اتولوگ (Autologous)
در این روش، سلول‌های بنیادی از خود کودک گرفته، ذخیره و پس از شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی دوباره به بدن بازگردانده می‌شود. این نوع بیشتر در مواردی مانند تومورهای صلب (مثلا نوروبلاستوما) کاربرد دارد.
پیوند از خون بند ناف (Umbilical Cord Blood Transplant)
در این حالت، سلول‌های بنیادی از خون بند ناف نوزاد تازه متولد شده که ذخیره شده‌اند استفاده می‌شود. این روش زمانی استفاده می‌شود که دهنده مناسب یافت نشود و مزیت آن، نیاز کمتر به تطابق کامل بافتی است.
هر نوع پیوند باید با توجه به شرایط خاص کودک، تحت نظر تیم تخصصی هماتولوژی و پیوند انتخاب شود تا بالاترین شانس موفقیت و کمترین عوارض ممکن فراهم گردد.
پیوند مغز استخوان برای کودکان چگونه انجام می شود؟
ابتدا دوز بالایی از شیمی درمانی برای از بین بردن مغز استخوان تزریق می شود. این کار فضا را برای رشد سلول های جدید فراهم می کند. بد نیست بدانید که این کار از رشد سلول های خونی جدید جلوگیری می کند. پس از آنکه مغز استخوان به طور کامل تخلیه شد، سلول های بنیادی از طریق IV و در یک ورید بزرگ تزریق می شوند. این تزریق در سینه کودک انجام می شود. پس از آن سلول های بنیادی راه خود را به مغز پیدا می کنند. پس از اینکه موقعیت خود را یافتند شروع به رشد و ساخت سلول های جدید و سالم می کنند. در طول این مدل ممکن است کودک شما مواردی از قبیل درد، تب و لرز و درد در قفسه سینه را تجربه کند.
آمادگی قبل از پیوند مغز استخوان برای کودکان
تیم پیوند مغز استخوان ارزیابی کاملی از وضعیت جسمی کودک شما ارائه می دهد. تیم پزشکی در مورد خطرات و مزایای پیوند و سایر گزینه های درمانی با شما صحبت خواهد کرد. یک سری آزمایش ها از فرزند شما گرفته می شود و پس از آن کودک به طور کامل معاینه می شود. در این بررسی ها وضعیت قلبی، کبد، کلیه ها و ریه مورد بررسی قرار می گیرد. نگران هیچکدام از این ارزیابی ها نباشید، گاهی مشکلی وجود ندارد و این اقدامات برای اطمینان بیشتر انجام می شوند. 10 روز پیش از پیوند مغز استخوان می بایست به مرکز پیوند مراجعه کنید. در این مراجعه یک لوله نازک و انعطاف پذیر با جراحی در قفسه سینه کودک شما قرار داده می شود. هر گونه خون و دارو از طریق این لوله ها به کودک تزریق می شود. پس از 10 روز هم عمل پیوند مغز و استخوان انجام می شود.
عوارض پیوند مغز استخوان برای کودکان
پیوند مغز استخوان راه حل مفیدی برای درمان انواع بیماری هایی که به آن ها اشاره کردیم می‌باشد. برخی از افراد پس از عمل حداقل مشکلات را تجربه می‌کنند. در صورتی که برخی از افراد عوارض جدی داشته و برای درمان در بیمارستان باید بستری شوند. عوارض پس از پیوند مغز استخوان در کودکان به شرایط فیزیکی، سن، نوع بیماری و عوامل زیادی بستگی دارد که در ادامه به برخی از این عوارض اشاره می‌کنیم:
عفونت ها
عفونت ها احتمالا پس از سرکوب شدید مغز استخوان بوجود می آیند. این اتفاق زمانی می افتد که سلول های خونی کافی در مغز استخوان ساخته نمی شوند. برای رفع عفونت ها پزشکان داروهایی برای این مشکل تجویز می کنند.
کاهش سطح پلاکت و گلبول های قرمز خون
این مشکل می تواند زندگی کودک شما را تهدید کند. بسیاری از کودکان می بایست پس از پیوند مغز استخوان چند بار خون دریافت کنند تا بتوانند به وضعیت طبیعی برسند.
درد
شیمی درمانی برای کودک شما همراه با درد است. استفاده از داروهای مسکن زیر نظر پزشک و مراقبت از دهان و دندان می تواند موثر واقع شود.
اسهال، حالت تهوع و استفراغ
پس از انجام پیوند و شیمی درمانی، دستگاه گوارش تحریک می شود. در پی آن نیز حالت تهوع، استفراغ و حتی اسهال می تواند برای کودک شما آزاردهنده باشد. بهتر است در این مدت مراقب تغذیه کودک خود باشید.
مشکلات تنفسی
مشکلات جدی ریوی پس از پیوند مغز استخوان برای کودکان می تواند ناشی از عفونت، التهاب ریه و خونریزی باشد. کودک شما ممکن است برای تنفس بهتر نیاز به اکسیژن داشته باشد.
آسیب کبد و قلب
پس از پیوند مغز استخوان کودک، احتمال آسیب کوتاه مدت و یا طولانی مدت کبد و قلب وجود دارد. برای بررسی چنین مشکلاتی خون و علائم حیاتی کودک شما به دقت ارزیابی می شود تا آسیب اعضای بدن او نیز بررسی شود.
شکست پیوند
سلول هایی که پیوند داده می شوند، ممکن است در مغز استخوان رشد نکنند. این مشکل به دلیل عفونت، بازگشت بیماری و تعداد سلول های بنیادی در مغز استخوان رخ می دهد.
بیماری پیوند علیه میزبان
این بیماری یک مسئله جدی و تهدید کننده بوده و زمانی ایجاد می‌شود که سیستم ایمنی اهداکننده در برابر بافت گیرنده واکنش نشان می‌دهد. در پیوند عضو سیستم ایمنی بیمار، اندام پیوند شده را رد می‌کند اما در این مورد سیستم ایمنی جدید می‌تواند به تمام اعضای بدن بیمار حمله کند. با گذشت زمان و به کمک داروها می‌توان باعث شد که سیستم ایمنی جدید، بدن را قبول کرده و حمله را متوقف کند. رایج ترین اندام هایی که در این بیماری مورد حمله قرار می‌گیرند، دستگاه گوارش، کبد، پوست و ریه هستند.
میزان موفقیت پیوند مغز استخوان در کودکان
میزان موفقیت پیوند مغز استخوان در کودکان به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله نوع بیماری زمینه‌ای، سن کودک، تطابق ژنتیکی با دهنده، وضعیت سلامت عمومی و زمان تشخیص. در بسیاری از بیماری‌های خونی مانند لوسمی، تالاسمی یا نقص‌های ایمنی، اگر پیوند در زمان مناسب و با تطابق مناسب انجام شود، میزان موفقیت می‌تواند به بیش از ۷۰ تا ۹۰ درصد برسد.
پیشرفت‌های پزشکی، استفاده از داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، مراقبت‌های پس از پیوند و پایش دقیق عوارض، همگی در افزایش درصد موفقیت نقش مهمی دارند. همچنین، هرچه بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شود و کودک وضعیت جسمی پایدارتری داشته باشد، احتمال موفقیت پیوند بیشتر خواهد بود. به طور کلی، پیوند مغز استخوان امروزه برای بسیاری از کودکان فرصتی واقعی برای درمان کامل و بازگشت به زندگی عادی فراهم می‌کند.
بیشتر بخوانید: طول عمر بیماران پیوند مغز استخوان
نقش خانواده در روند درمان و بهبودی کودک
نقش خانواده در روند درمان و بهبودی کودک پس از پیوند مغز استخوان فراتر از مراقبت‌های فیزیکی است و بُعد روانی، عاطفی و حمایتی را نیز در بر می‌گیرد. حضور مستمر، محبت‌آمیز و آگاهانه والدین در کنار کودک می‌تواند اضطراب ناشی از درمان‌های سنگین، جدایی از محیط عادی زندگی و ترس از ناشناخته‌ها را تا حد زیادی کاهش دهد. خانواده نه‌تنها مسئول اجرای دقیق دستورالعمل‌های پزشکی، مراقبت‌های خانگی و رعایت بهداشت هستند، بلکه با ایجاد فضایی امن و مثبت، به تقویت روحیه و انگیزه کودک در مسیر بهبودی کمک می‌کنند.
همچنین، آموزش والدین درباره تغذیه مناسب، مدیریت عوارض دارویی، شناخت علائم هشداردهنده و پشتیبانی روان‌شناختی، بخشی جدایی‌ناپذیر از موفقیت درمان است. نقش خانواده در این مسیر، به‌عنوان یکی از ارکان اصلی حمایت روانی و مراقبتی، نقش تعیین‌کننده‌ای در تسهیل روند درمان و تسریع بهبودی کودک ایفا می‌کند به‌گونه‌ای که بدون مشارکت فعال خانواده، دستیابی به نتایج درمانی مطلوب به سختی امکان پذیر خواهد بود.
کلام پایانی
پیوند مغز استخوان برای کودکان یکی از اقداماتی است که می تواند به درمان بیماری سرطان و نقص ایمنی بدن کمک کند. بسته به شرایط بیمار ممکن است از پیوند با بند ناف، سلول های بنیادی کودک و یا فرد دیگر استفاده شود. در این مطلب هر آنچه که می توانست به شما در شناخت جنبه های مختلف پیوند مغز استخوان کودکان کمک کند را بیان کردیم.
سئالات متداول
خیر، خود فرایند پیوند دردناک نیست و شبیه تزریق ساده انجام می‌شود، اما ممکن است مراحل آماده‌سازی مانند شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی باعث ناراحتی‌هایی شود که با مراقبت کنترل می‌شود.
در پیوند آلوژن بله، اما در برخی موارد از خون بند ناف یا سلول‌های بنیادی خود کودک (پیوند اتولوگ) نیز می‌توان استفاده کرد.
چند هفته تا چند ماه پس از پیوند، کودک نیازمند مراقبت دقیق در محیط کنترل‌شده و پیگیری‌های منظم پزشکی است تا بدن فرصت بازیابی کامل را داشته باشد.
در بسیاری از موارد، بله. پس از گذراندن دوره نقاهت و تثبیت وضعیت ایمنی بدن، کودک می‌تواند به فعالیت‌های روزمره، تحصیل و بازی بازگردد.